Opieka nad osobą chorą – zarówno szpitalna jak i domowa – wymaga bliskiego kontaktu z tą osobą. Pielęgnujący często ma styczność z różnego rodzaju wydzielinami (śliną, potem, krwią, moczem itd.), a tym samym z bakteriami, wirusami i patogenami. Źródłem zakażenia może być każda osoba znajdująca się na oddziale. Patogeny przenoszą się zarówno poprzez kontakt z chorym jak i za pomocą sprzętów medycznych używanych przez taką osobę. Dlatego tak ważne jest, aby zachować najwyższy poziom higieny podczas wykonywania czynności pielęgnujących. Najwyższy poziom bezpieczeństwa w szpitalu należy zachować na oddziałach: dziecięcych i noworodkowych, dializ, leczenia oparzeń, transplantologicznych i intensywnej terapii, ponieważ właśnie tam odporność pacjentów jest znacznie zmniejszona.

W szpitalach spotkać się możemy z pojęciem reżimu sanitarnego. Jest to sposób organizacji pracy mający na celu utrzymanie najwyższej sterylności i czystości w szpitalu. Ma to zapewnić maksymalną ochronę zarówno pacjentowi jak i osobie pielęgnującej.

Pojęcia związane z higieną
Działania związane z utrzymaniem wysokiej higieny można nazywać na wiele sposobów. Wyróżnić możemy jednak pojęcia takie jak:
– aseptyka – to działanie przeciwdrobnoustrojowe, polega na wykorzystaniu środków chemicznych, w celu dążenia do jałowości narzędzi , materiałów opatrunkowych i pomieszczeń. Zadaniem jest ochrona przed przenikaniem drobnoustrojów do określonego środowiska, np. do otwartej rany. Do aseptyki zaliczamy: czyszczenie i mycie sprzętów medycznych, osuszanie sprzętu za pomocą specjalnych ścierek lub suchym powietrzem, umiejętne pakowanie sprzętów do sterylizacji, znajomość warunków przechowywania urządzeń, przestrzeganie i znajomość procedur stosowania jałowych i sterylnych sprzętów.
– antyseptyka – obejmuje ogół czynności higienicznych wykonywanych na tkankach pacjenta, np. na skórze czy błonach śluzowych. Ze względu na miejsce stosowania, środki odkażające nie mogą być tak silne jak w przypadku aseptyki, aby nie podrażnić ciała pacjenta.
– dezynfekcja – to inaczej zastosowanie środków chemicznych do unieszkodliwiania mikroorganizmów, jednak środki te mają tak silne działanie, że nie można ich stosować na tkankach żywych. Przeznaczone są do wykorzystania na sprzętach czy powierzchniach medycznych. Odkażony materiał nie może być jednak uznany za jałowy, ponieważ dezynfekcja usuwa formy wegetatywne patogenów, jednak pozostawia formy przetrwalnikowe.
– sterylizacja – jej celem jest niszczenie wszystkich form życia na powierzchniach i narzędziach – zarówno przetrwalnikowych jak i wegetatywnych. Metod sterylizacji jest wiele, najczęściej jednak wyróżniamy działanie promieniowania UV, działanie pary wodnej pod ciśnieniem oraz wykorzystanie silnych środków chemicznych.
Podstawy higieny

Każda osoba pielęgnująca i mająca kontakt z pacjentami, powinna zostać przeszkolona z zasad BHP. Poniżej wymienimy czynności, które znacznie zwiększają ochronę osoby pielęgnującej:
1. Odpowiednia wentylacja w miejscu wykonywania czynności pielęgnujących – pomieszczenia jałowe powinny być wentylowane jałowym powietrzem, a w miejscach o podwyższonym poziomie aseptyki nie powinny uchodzić kanały wentylacyjne.
2. Mycie rąk – jest to chyba najważniejsza czynność zarówno podczas kontaktu z pacjentem jak i podczas wykonywania czynności dnia codziennego. Ręce należy myć dokładnie w ciepłej wodzie – mydłem lub specjalnym środkiem do tego przeznaczonym, po każdym kontakcie z osobą chorą, przed kontaktem z taką osobą oraz po każdej styczności z wydzielinami takimi jak np. krew. Na rynku znajduje się wiele środków i żeli służących do dezynfekcji.
3. Stosowanie rękawiczek jednorazowych – na rynku dostępnych jest wiele rodzajów takich rękawiczek, posiadają one wiele zastosowań. Są niezbędnym wyposażeniem placówek medycznych i znajdują się praktycznie w każdym pomieszczeniu, w którym przebywa osoba chora. Tworzą barierę między środowiskiem zewnętrznym a skórą osoby pielęgnującej, dlatego chronią przed przedostawaniem się bakterii czy wirusów na ciało osoby zdrowej.
4. Dbanie o czystość – pomieszczenie, w którym znajdują się osoby chore, powinno być szczególnie dobrze sprzątane, ponieważ w kurzu znajdują się larwy pasożytów oraz inne drobnoustroje. Mogą one z łatwością przenieść się na osobę zajmującą się pacjentami, zwłaszcza jeśli nie przestrzega ona zasad higieny i nie zakłada rękawiczek jednorazowych.
5. Zakładanie specjalnej odzieży ochronnej – zaliczamy do niej fartuchy, maski twarzowe czy foliowe czepki na głowę i stopy. Każdy z tych produktów stanowi barierę pomiędzy zarazkami znajdującymi się na ciele chorego, a ciałem osoby zdrowej. Produkty te są jednorazowe, dlatego tym bardziej zapewniają wysoką higienę.
6. Okresowa ocena stanu zdrowia – każda osoba zajmująca się chorym powinna co jakiś czas przebadać się pod kątem infekcji czy chorób przenoszonych drogą kropelkową. Ocenie powinna zostać poddana odporność takiej osoby aby sprawdzić, czy w organizmie nie rozwija się choroba. Często jej rozwoju nie widać gołym okiem, dlatego warto podjąć pewne kroki w tym kierunku.
7. Szczepienia – osoby pielęgnujące (zwłaszcza pielęgniarki) powinny posiadać wszelkie szczepienia chroniące je przed zakażeniami. Jest to niezbędne minimum przed przystąpieniem do jakichkolwiek działań z pacjentami.

Wróćmy do czynności mycia rąk…
Mycie dłoni jest podstawową czynnością każdej osoby. Powinniśmy zwrócić szczególną uwagę, aby wykonać to dobrze. Badania wykazały, że częste mycie rąk deklaruje aż 90% osób, jednak zdecydowana większość wykonuje to pod zimną wodą i poświęca tej czynności zaledwie kilka sekund. To zdecydowanie zbyt krótki czas, aby skutecznie pozbyć się bakterii. Proces powinien trwać około minuty, pod bieżącą, ciepłą wodą. Należy pocierać nie tylko powierzchnie dłoni, ale i miejsca między palcami. Ta prosta czynność znacznie zwiększa bezpieczeństwo i gwarantuje poczucie komfortu. Dla każdej osoby związanej ze służbą medyczną najważniejsze powinno być zdrowie i bezpieczeństwo pacjentów. Jednak nie zależy zapominać o własnym bezpieczeństwie i kierować się zasadą, że najlepszym opiekunem osoby chorej jest osoba zdrowa. W związku z tym ważne jest, aby w zdrowiu pozostać jak najdłużej.

Zasad higieny należy przestrzegać nawet wtedy, gdy osobą znajdującą się pod naszą opieką jest ktoś bliski. Dobrze znamy tę osobę, jednak nie należy zapominać, że każdy bez wyjątku może być nosicielem chorób lub może przenosić bakterie i wirusy. Często od tak drobnych czynności jak dezynfekcja dłoni czy stosowanie maski na twarz i rękawiczek zależy nasze zdrowie, niekiedy życie.