Człowiek niemal każdego dnia, napotyka na swojej życiowej drodze różne przeciwności losowe lub niebezpieczeństwa. Na większość z nich nie ma się wpływu i nie można im zapobiec. Niejednokrotnie w swoim życiu, każdy z nas doznał jakiś obrażeń, urazów, uległ wypadkowi lub zachorował. Jak pokazują najnowsze badania statystyczne, prawie każdy Polak z powodu choroby bywa kilka razy w ciągu roku w różnych poradniach specjalistycznych, aby zasięgnąć fachowej opinii lekarskiej. Wielokrotnie w trakcie wizyty w ośrodku zdrowia czy podczas pobytu w szpitalu byliśmy badani, a inaczej mówiąc osłuchiwani przez lekarza specjalistycznym przyrządem jakim jest: stetoskop.

Dobry stetoskop to podstawowy, nieodłączny element, a niekiedy nawet mówi się rekwizyt każdego doktora. Używane są one zarówno przez lekarzy pierwszego kontaktu, czyli internistów, jak również kardiologów, pediatrów czy anestezjologów. Podczas badania jedna część urządzenia jest przykładana do ciała pacjenta, a dokładniej mówiąc klatki piersiowej, z kolei druga cześć jest wkładana bezpośrednio do uszu lekarza. Dzięki temu sprzętowi doktor słyszy ton bicia serca, a także może rozpoznać szmery lub inne nieprawidłowości pracy serca lub jamy brzusznej. Ponadto wyłapują i natężają dźwięki zastawek, które się otwierają i zamykają podczas pracy serca. Ale czy zastanawialiśmy się nad tym czym tak naprawdę jest stetoskop? Z czego jest zbudowany? Kiedy i do jakich celów się go stosuje? oraz Jakie są dostępne na rynku medycznym modele? Dlatego też, w tym miejscu należało by przybliżyć pewne wiadomości na wyżej postawione pytania.

Otóż stetoskop został odkryty przez francuskiego lekarza Rene Theophile Hyacinthe Laennec w 1816 roku. Początkowo był on wykonany z drewna w kształcie lejka o płaskim zakończeniu od strony, którą wkładano do uszu. Od tamtej pory stał się on symbolem doktorów. Obecnie pod wpływem postępu technologicznego wygląd i budowa stetoskopu całkowicie uległa zmianie. Stetoskop, jest inaczej nazywany fonendoskopem. W tym przyrządzie diagnostycznym dźwięk z klatki piersiowej lub jamy usznej odbierany jest za pomocą lejkowatej końcówki lub bębenka wyposażonego w specjalną membranę, po czym gumowymi rurkami dostarczany jest do uszu lekarza. Jego budowa składa się z kilku, ale jakże ważnych elementów. Są to: przewód, zwany inaczej drenem, lira, głowica, oraz oliwka.

Pierwszą główną zasadniczą częścią statoskopu jest głowica. Jest ona odpowiedzialna za zbieranie dźwięków z powierzchni skóry. Ten element wykonywany jest najczęściej albo ze stali nierdzewnej albo z chromowanego mosiądzu. Głowica ma bezpośredni kontakt z ciałem pacjenta. Głowice mogą mieć różną budowę, w zależności od tego jakie natężenie dźwięków lekarz chce osłuchiwać u pacjenta. Może ona składać się z dwóch lub jednego ogniwa. W przypadku stetoskopu, gdzie jest głowica podwójna, po jednej stronie znajduje się membrana, która jest cienką, drgającą w wyniku działania fal dźwiękowych powłoką. Służy ona do osłuchiwania tonów wysokich. Podczas badania powinna ona bardzo dokładnie przylegać do ciała chorego.

Z tego też względu na rynku medycznym są dostępne różne statoskopy. Z kolei po drugiej stronie głowicy jest lejek o kształcie odwróconego stożka. Jest on odpowiedzialny za wyłapywanie tonów o niskiej częstotliwości, kiedy dochodzi do delikatnego kontaktu ze skórą. Przejście dźwięków pomiędzy tymi dwoma częściami, powstaje w momencie kiedy nastąpi obrót głowicy wokoło trzonka. W tak skonstruowanej membranie, siła osłuchiwanych częstotliwości zależy od mocy z jaką ona naciska na skórę pacjenta. Kiedy nacisk lejka jest słaby wówczas odbierane tony są niskie, z kolei kiedy nacisk jest duży to pojawiają się wyższe częstotliwości. Ciekawostką jest, iż przy głowicach dwustronnych stosowany jest mechanizm przełączający, odpowiedzialny za pracę membrany lub lejka. W statoskopach, w których są pojedyncze głowice, znajduje się tylko membrana, która daje możliwość osłuchiwania rozległego pasma częstotliwości.

Biorąc pod uwagę komfort badanego pacjenta, istotnym elementem głowicy są obwódki membrany i lejka. Mogą być one wykonane z różnych materiałów, które powodują odczucie ciepła lub zimna w trakcie przyłożenia do skóry. Dlatego najlepsze są te wykonane z tworzywa sztucznego, a nie z metalu. Ponadto w zależności od wielkości głowicy może być stosowana do osłuchiwania zarówno dzieci jak i dorosłych, a także wykorzystywana przy badaniu tętnicy szyjnej lub miejsc, na które założony jest bandaż. Drugim bardzo istotnym elementem stetoskopu jest lira lub inaczej mówiąc zespół liry. Jest wykonana z metalu podłączonego do przewodu akustycznego. Znajduje się ona na samej górze przyrządu i jest zakończona oliwkami, które są umieszczane bezpośrednio w uszach badającego. To jak są ułożone oliwki zależy w głównej mierze od budowy przewodu liry, który powinien przyjąć odpowiedni kąt nachylenia oliwek tj. do przodu oraz od siły nacisku oliwek regulowanej za pomocą sprężyny. Regulacja napięcia tej części jest możliwa dzięki rozejściu drenów słuchawkowych lub zsunięcia ich do środka. Główną rolą liry jest dostarczenie jak najlepszego odbioru dźwięku przez lekarza. Należy jednak pamiętać, aby zespół liry nie był zbyt mocno napięty, gdyż może wywołać ból uszu u badającego lekarza. Zaleca się aby był on odpowiednio regulowany w zależności od wielkości głowy lekarza oraz jego kanału słuchowego, który dodatkowo przyczyni się do polepszenia jakości odbioru sygnału.

Na budowę statoskopu składa się również przewód, zwany inaczej drenem. Jest on wykonany z matowej lub błyszczącej, elastycznej gumy, która z biegiem czasu użytkowania może zesztywnieć i ulec skruszeniu. Jego zasadniczą rolą w tym przyrządzie jest przesłanie dźwięku z głowicy do zespołu liry. Ponadto dren powinien charakteryzować się z jednej strony niskim natężeniem impulsu akustycznego rozchodzącego się w środku przewodu, a z drugiej strony wysoką tłumiennością wszystkich sygnałów docierających z zewnątrz poprzez ściany drenu. Jest to możliwe do osiągnięcia, kiedy zostaną zastosowane odpowiedniej jakości materiały, z których będą wykonane przewody. Dodatkowo urządzenie to umożliwia zatrzaśniecie „na wcisk” połączenia z oliwką. Ważny jest fakt, iż dren może być pojedynczy lub podwójny. Ten drugi najczęściej wykorzystuje się do budowy statoskopów kardiologicznych, w których załączona sprężyna jest dodatkowo obudowana plastikiem.

Ostatnią częścią statoskopu są również oliwki. Ich zasadniczą, a zarazem główną rolą jest zapewnienie komfortu osoby badającej. Są to samouszczelniające zakończenia przewodów, które bezpośrednio są wkładane do uszu lekarza. Aby były wygodne i nie powodowały bólu, muszą być wykonane z miękkiego, gładkiego oraz dobrej jakości materiału. Ponadto powłoka, z której są wykonane powinna zapobiegać przyczepianiu się kurzu oraz włosków. Ważne jest, aby były dokładnie osadzone na końcówkach liry, co uniemożliwi ich samoistnemu spadaniu w trakcie przechowywania. Dodatkowo muszą być łatwe w czyszczeniu oraz demontażu. Oliwki są dostępne w różnych kolorach i rozmiarach, dzięki czemu jest możliwość ich dokładnego dopasowania do kanału słuchowego oraz zapobiegania powstającym zakłóceniom z otoczenia. W sprzedaży są dostępne zarówno bardzo małe, jak i bardzo duże.

Obecnie na rynku medycznym dostępnych jest kilka rodzajów statoskopów dopasowanych odpowiednio do potrzeb oraz specjalizacji lekarza. Są to słuchawki lekarskie:
1. Stetoskopy pediatryczne – stosowane są przez lekarzy pediatrów, a także pielęgniarki do badania dzieci. Są one zazwyczaj dwustronne, w których głowica jest wykonana ze stali nierdzewnej z obwódką z tworzywa sztucznego, zapewniając tym samym ciepło podczas badania dziecka. Umożliwiają odbiór dźwięków zarówno wysokich, jak i niskich. Posiadają przewód wykonany z dwóch kanałów oraz miękkie, idealnie dopasowane oliwki.
2. Stetoskopy kardiologiczne – stosowane są przez lekarzy kardiologów do badania pacjentów z problemami sercowymi. Takie statoskopy muszą być wyposażone w bardzo czułą i wrażliwą membranę dwutonową, która umożliwi osłuchiwanie całej gamy tonów. Dzięki temu badający ma szansę na wyłapanie nawet najdrobniejszych zaburzeń w pracy serca pacjenta. Ponadto głowica statoskopu kardiologicznego jest zazwyczaj ciężka, membrana ma dużą średnicę, a sercówka ma większą pojemność poduszki powietrznej. Dodatkowo w tym przyrządzie często stosowane są dwa dreny, odrębne dla każdego kanału słuchowego, co przyczynia się do poprawy odbioru dźwięków akustycznych. Z kolei lira wyposażona jest w dodatkową sprężynę, dzięki czemu podnosi komfort pracy lekarza.
3. Stetoskopy internistyczne (stetoskop zarówno dla lekarza, jak i studenta medycyny bądź ratownictwa medycznego) – używane zazwyczaj przez lekarzy pierwszego kontaktu tj. internistów lub lekarzy rodzinnych. Ich budowa pozwala na osłuchanie tonów bicia serca, szmerów pod polami płucnymi, wszelkiego rodzaju zaburzeń w ukrwieniu tętnic udowych i szyjnych oraz umożliwia przeprowadzenie badania perystatyki jelitowej. W tym stetoskopie dren składa się z jednego kanału słuchowego i zazwyczaj jest rozprowadzany do lewej i prawej części liry. Jednym z przykładów stetoskopu internistycznego może być stetoskop rappaport.
4. Stetoskopy anestezjologiczne – stosowany głównie przez lekarzy anestezjologów i pielęgniarki do pomiaru ciśnienia tętniczego krwi. Coraz częściej bywa również używany przez lekarzy internistów. Ich główną zaletą jest niska, jednostronna głowica, która jest wyposażona w membranę. Taka budowa pozwala na wsunięcie głowicy pod mankiet ciśnieniomierza lub pod ubranie pacjenta. Dodatkowo posiada miękkie samouszczelniające oliwki oraz obwódkę wykonaną z tworzywa sztucznego, aby zapewnić ciepło choremu podczas wykonywania badania.
5. Stetoskopy neonatalne – stosowane głownie do badania niemowląt i noworodków. Bywa również zaliczany do statoskopów pediatrycznych, gdyż ma bardzo podobne właściwości i budowę. W sprzedaży najczęściej występuje w wersji dwustronnej, w którym to głowica wykonana jest ze stali nierdzewnej. Ponadto posiada dwukanałowy przewód, odrębny dla każdego kanału słuchowego, co poprawia odbiór dźwięków akustycznych. Membrana w statoskopie neonatalnym jest stosunkowo mała, dzięki czemu doskonale przylega do ciała maluszka. Dodatkowo wyposażona jest w miękkie samouszczelniające oliwki oraz obwódkę wykonaną z tworzywa sztucznego, co zapewnia ciepło choremu podczas wykonywania badania.

Ponadto należy zaznaczyć, że w sprzedaży ze względu na swoją konstrukcję są również dostępne: – słuchawka lekarska tradycyjna,
– słuchawka lekarska jednostronna,
– słuchawka lekarska dwustronna,
– słuchawka lekarska elektroniczna

Te ostatnie są dostępne na rynku medycznym już od kilku lat. Dzięki zastosowanemu elektronicznemu wzmocnieniu dźwięku, jest możliwość usłyszenia najdrobniejszych szmerów, co pozwala na podjęcie odpowiednich badań, a także kontynuowanie pracy w zawodzie wielu już nie słyszącym lekarzom. Ponadto dźwięki zapisywane są za pomocą specjalistycznego oprogramowania komputerowego, co umożliwia przesyłanie wyników za pomocą Internetu innym lekarzom w ramach konsultacji.

Należy również zaznaczyć jak ważne jest odpowiednie dbanie o statoskop. Jest to jedna z najważniejszych czynności pracy lekarza, która nie zawsze jest przestrzegana. Statoskop należy dezynfekować za pomocą nasączonej szmatki w 70% roztworze alkoholu izopropylowego. Nie wolno go myć pod bieżącą wodą, ani zanurzać go w płynach. Ponadto powinien on być przechowywany w temperaturze pokojowej ( nie może być ani za zimno, ani za gorąco). Do czyszczenia dopuszcza się możliwość ściągnięcia oliwek. Bardzo ostrożnie należy obsługiwać się z przewodami, aby nie straciły swojej pierwotnej elastyczności.