Cewniki urologiczne (moczowe) – rodzaje, informacje, wskazówki.


W ostatnich czasach coraz większa liczba osób po przebytych operacjach i zabiegach ma zakładany cewnik moczowy. Dlatego też w tym miejscu, nasuwa się wiele istotnych pytań związanych z cewnikowaniem pęcherza moczowego takich jak: co to jest cewnik urologiczny, kiedy się go stosuje, jak prawidłowo zakłada się go pacjentowi, jakie mogą wystąpić powikłania związane z jego stosowaniem oraz Jakie są dostępne rodzaje cewników do pęcherza moczowego?

Otóż, cewnik jest to niewielka rurka, wykonana z plastiku, umieszczana w szyi pęcherza moczowego aby odprowadzić mocz. Składa się z dwóch specjalnie wyposażonych końców. Jeden koniec jest zaokrąglony i z reguły posiada dwa otwory, a niekiedy także specjalistyczny balonik, który ma na celu zapobiegniecie wypadnięcia z szyi pęcherza moczowego cewnika. Z kolei drugi koniec, posiada charakterystyczną końcówkę, za pomocą której podłącza się cewnik do zbiorniczka (worka) gromadzącego mocz. W niektórych modelach dodatkowo znajduje się zawór, służący do wprowadzania płynu, aby napełnić balonik.

Cewniki moczowe stosuje się w celach leczniczych, kiedy to pacjent ma problem z oddawaniem moczu lub wręcz przeciwnie nastąpiło zatrzymanie moczu w drogach moczowych. Najczęściej dochodzi do takiej sytuacji, kiedy chory jest po przebytych operacjach, zabiegach chirurgicznych lub urologicznych. Jednakże przyczyną takich dolegliwości mogą być również: wady rozwojowe np. zwężenie cewki lub szyi pęcherza moczowego spowodowane licznymi przerostami lub urazami rdzenia, a także wady zatok moczowo – płciowych.

Popularny cewnik Foleya (typu Foley).

Warto wspomnieć, że aby cewniki miały zapewnione właściwości sterylne muszą być zapakowane w szczelne blistry nieprzepuszczające powietrza a stan ich opakowań musi być nienaruszony. Ponadto, bardzo ważne jest odpowiednie dobranie cewnika do potrzeb konkretnego pacjenta pod względem jego kształtu i końcówki. Na rynku medycznym istnieje klika rodzajów cewników różniących się między sobą właśnie tymi elementami. Obecnie w sklepach medycznych można spotkać się z różnymi rodzajami cewników moczowych. Do najpopularniejszych z nich należy:
– cewniki Foleya (cewniki urologiczne typu Foley) – o prostym zakończeniu z wbudowanym bocznym otworem na końcu cewnika oraz balonikiem uszczelniającym (stabilizującym położenie). Najczęściej jest produkowany z materiału o gumowej strukturze lub bardzo plastycznej masy. Zazwyczaj stosowany jednorazowo, umieszczany w pęcherzu na okres kilku dni. Istnieją również cewniki 100 % silikonowe, znacznie lepiej tolerowane przez organizm pacjenta.
– cewniki Nelatona (cewniki urologiczne typu Nelaton)– to sterylne (pakowane pojedynczo) cewniki urologiczne, o miękkiej i elastycznej budowie, stosowane zazwyczaj w celu jednorazowego wyprowadzenia moczu z pęcherza moczowego.
– cewniki Tiemanna (cewniki urologiczne typu Tiemann) – są to cewniki stosowane zazwyczaj u pacjentów z przerostem gruczołu krokowego uniemożliwiającym aplikację cewnika Foleya, cewniki Tiemanna posiadają stożkowatą końcówkę oraz dwa boczne otwory, którymi wyprowadzają mocz z pęcherza moczowego
– cewniki zewnętrzne – nakładane na prącie, znacznie bezpieczniejsze niż cewniki umieszczane wewnątrz dróg moczowych, posiadają przezroczystą konstrukcję i specjalny klej utrzymujący cewnik w odpowiednim położeniu (zapobiegający zsuwamiu się cewnika). Zakładanie cewnika zewnętrznego przypomina zakładanie prezerwatywy (są one nasuwane na prącie).

Długotrwale utrzymujące się problemy z opróżnianiem pęcherza moczowego mogą spowodować: zaleganie moczu, co w konsekwencji może doprowadzić do powstania w pęcherzu moczowym silnego stanu zapalnego, poważne uszkodzenie nerek, liczne infekcje, bakterie i wirusy dróg moczowych, nagromadzenie się kamieni w pęcherzu moczowym o charakterze zastojowym.

Zakładanie cewnika moczowego pacjentowi popularnie nazywa się cewnikowaniem. Polega ono na odprowadzaniu moczu w sposób mechaniczny, czyli poprzez założenie cewnika przez cewkę moczową. Można to wykonać różnymi sposobami. W niektórych sytuacjach, wymagane jest aby cewnik był założony choremu na stałe. Wówczas, pacjent ma na zadanie samodzielnie opróżniać worek, w którym gromadzi się oddawany przez niego mocz. Jednakże, z tą metodą cewnikowania wiąże się ryzyko wystąpienia licznych powikłań. Do najpowszechniejszych z nich należą:
– infekcje i bakterie dróg moczowych,
– stany zapalne najądrzy, gruczołu krokowego oraz nerek,
– powstające przerosty powodujące zwężenia cewki moczowej,
– obecność krwi w moczu tzw. krwiomocz,
– powstające erozje cewki i ropnie około cewkowe.

Cewnik zewnętrzny stosowany na prącie.

W uzasadnionych przypadkach istnieje również cewnikowanie przerywane. Polega ono na tym, iż cewnik jest zakładany choremu kilka razy w ciągu dnia w celu odprowadzenia moczu z pęcherza moczowego. Takie działania lekarz zaleca w szczególności pacjentom, którzy na co dzień zmagają się z schorzeniami pęcherza i cewki moczowej, w przypadku uszkodzenia rdzenia kręgowego, a także w sytuacji rozszczepu kręgosłupa, udarów mózgu, chorób Parkinsona i Alzheimera oraz stwardnienia rozsianego. Ponadto dzięki stosowaniu przerywanego cewnikowania można kontrolować własny pęcherz, co przyczynia się do lepszego samopoczucia, niezależności, a także braku konieczności stosowania pampersów czy specjalnych zbiorników na mocz. Oprócz tych zalet pojawiających się przy stosowaniu tej metody cewnikowania, dzięki takiemu „zabiegowi” nie dochodzi do odleżeń w cewce moczowej lub szyi pęcherza, w znacznym zakresie zmniejsza się ryzyko wystąpienia bakterii lub infekcji dróg moczowych, co zapobiega konieczności stosowania odpowiednich leków i antybiotyków. Okresowe cewnikowanie jest bardzo proste oraz nie stanowi zagrożenia dla zdrowia pacjenta, dzięki czemu można go samemu zakładać niemal w każdych warunkach. Jednakże, w tym miejscu należy podkreślić, iż jeśli wykonujemy tę czynność po raz pierwszy, to konieczne staje się zasięgnięcie fachowej porady i pomocy tj. lekarza, pielęgniarki, aby uniknąć niepotrzebnych podrażnień i infekcji. Medycyna zaleca, aby u pacjentów czynność cewnikowania powtarzać przynajmniej 4 razy na dobę. W przypadku osób, które w ciągu dnia wypijają duże ilości płynów lub mają niewielką pojemność pęcherza te czynność powinno się wykonywać od 6 do 8 razy.

Samocewnikowanie, to czynność polegająca na samodzielnym zakładaniu cewki moczowej na pęcherz moczowy. Wbrew pozorom nie jest to proste zadanie, gdyż wymaga to posiadania dużej sprawności i zwinności pacjenta, z kolei wielu z nich po doznanych urazach czy przebytych operacjach ma z tym kłopoty. Nieumiejętnie założony cewnik może spowodować pieczenie, podrażnienie, a przede wszystkim odczuwanie nie przyjemnego bólu. W początkowych dniach konieczna jest obecność i pomoc osoby profesjonalnie do tego przygotowanej tj. np. lekarza lub pielęgniarki. Samocewnikowanie zaleca się praktykować przez pacjentów, u których wystąpiło zalegnięcie moczu po mikcji, co w konsekwencji przyczyniło się do powstania tychże powikłań.

Obecnie w medycynie wyróżnia się cztery podstawowe techniki samocewnikowania. Jest to technika:
1. Jałowa, inaczej nazywana sterylna – charakteryzuje się tym, iż wszystkie stosowane elementy do cewnikowania, tj. np. żel, pinceta, cewnik, rękawiczki czy fartuchy są jałowe, z kolei organy płciowe zewnętrzne są odkażone za pomocą odpowiedniego środka dezynfekującego. Takie cewnikowanie odbywa się w środowisku sterylnym i są to zazwyczaj szpitale lub ambulatoria.
2. Aseptyczna – swoimi właściwościami technika ta przypomina technikę sterylną. Również stosuje się jałowe materiały i dezynfekuje specjalnym środkiem narządy płciowe zewnętrzne. Zasadnicza różnicą jest fakt, iż technika ta może być przeprowadzana w warunkach nie sterylnych. Istnieje również możliwość stosowania cewników jednorazowego użytku.
3. Bezdotykowa – technika ta polega na stosowaniu gotowych kompletów no –touch.
4. Czysta – stosowana w otoczeniu domowym w przypadku, kiedy nie ma możliwości używania techniki typu aseptycznej. Ponadto nie ma konieczności odkażania narządów płciowych, korzystania z materiałów jałowych oraz istnieje możliwość ponownego zastosowania cewnika, po uprzednim jego odkażeniu.

Cewnik Tiemanna (typu Tiemann).

Kiedy stosuje się cewnikowanie, bardzo ważną kwestią jest dbanie o higienę osobistą, w celu niedopuszczenia do powstawania infekcji. Aby temu zapobiec należy odpowiednio pielęgnować cewniki oraz dbać o miejsce, którym aplikuje się cewnik. W związku z tym zaleca się wykonywanie kilku podstawowych czynności takich jak: nie należy odczepiać worka od cewnika, ani też wkładać do końcówki cewnika żadnych koreczków, tamponików i zatyczek, nie wolno przechowywać otwartego cewnika, gdyż wówczas staje się nie sterylny, należy zmieniać worek po każdym jego napełnieniu, zapobiegnie to powstawaniu bakterii przenoszących różne choroby, za każdym razem, kiedy podłącza się i odłącza cewnik należy jego końcówkę dokładnie odkazić, trzeba codziennie dbać o higienę ujścia cewki i pęcherza moczowego, należy regularnie zmieniać cewnik moczowy w zależności od jego rodzaju, tj. cewniki wykonane z lateksu zaleca się wymieniać po ok. 10 dniach, cewniki z powłoką sylikonową lub teflonową co 3 tygodnie, z kolei cewniki z samego sylikonu po upływie od 4 do 6 tygodni, pić duże ilości napojów i płynów, w tym w szczególności herbatki ziołowe o właściwościach moczopędnych, zażywać witaminy np. witaminę C oraz leki dezynfekujące grogi moczowe, często zmieniać pościel oraz robić toaletę ciała.

W sytuacji, kiedy niestety pojawi się infekcja dróg moczowych przy założonym cewniku należy udać się do lekarza, aby zasięgnąć fachowej porady. Zazwyczaj lekarz zaleca stosowanie odpowiednich antybiotyków. Ponadto należy kilka razy w tygodniu wymieniać stary cewnik na nowy, a w uzasadnionych przypadkach zamiast cewnika zastosować drenaż nadłonowy, który polega na wprowadzeniu cewnika przez powłokę brzucha w okolice nadłonową.